دیوان عدالت اداری چیست و به چه پرونده هایی رسیدگی می کند؟

به طور کلی مراجع قضایی موجود در ایران به دو دسته مراجع قضایی حقوقی و مراجع قضایی کیفری تقسیم می شوند. در مراجع حقوقی به حقوق اشخاص پرداخته شده و هیچ شخصی مجازات نمی گردد، بلکه بر اساس رای صادر شده ذی‌نفع و ذی‌حق پرونده مشخص می گردد. پرونده هایی مانند دعاوی خانوادگی، ملکی، مالی و… در این دسته جای دارند.

مراجع قضایی کیفری به پرونده هایی که در قانون مجازات اسلامی به مجازات شخص خاطی منجر می شود می پردازد. برای مثال رسیدگی به پرونده هایی اعم از قتل، آدم ربایی، ارتشاء، اختلاس، توهین، تهدید و… در این مراجع رسیدگی می شوند.

حال ممکن است این سؤال ایجاد شود که اگر اشخاص قصد تظلم خواهی خود در مقابل ارگان ها و نهادهای دولتی را داشته باشند، باید به کجا مراجعه نمایند؟ بله، دیوان عدالت اداری مرجعی است که به این مسئله می پردازد.

دیوان عدالت اداری چیست؟

در نظام حقوقی ایران به نحوی برنامه ریزی شده است که دعاوی میان شهروندان با یکدیگر به دادگاه‌ های عمومی دادگستری ارجاع داده شده و در دادگاه های عمومی به دعاوی آنان پرداخته شود. اما دعاوی دیگری نیز وجود دارند که مربوط به اختلاف شهروندان با دولت و ادارات دولتی هستند که امکان رسیدگی به این پرونده ها در دادگاه‌ های عمومی دادگستری وجود ندارد. زیرا این موضوع مخالف با تفکیک و جداسازی قوای مقننه و مجریه می باشد.

به همین علت باید دادگاه خاصی وجود داشته باشد تا به این قبیل موضوعات رسیدگی نموده و با توجه به اصول و قواعد حاکم بر دعاوی اداری حکم مربوطه را صادر نماید تا از تضییع حقوق شهروندان در مقابل دولت جلوگیری به عمل آید.

ساختار دیوان عدالت اداری

ساختار دیوان عدالت اداری شامل بخش های زیر می باشد:

• شعب دیوان عدالت اداری که در مراکز استان ها بوده و صلاحیت رسیدگی به دعاوی شهروندان در مقابل دولت را دارا می باشند. این شعب شامل شعب بدوی و شعب تجدید نظر هستند که برای طرح شکایت در دیوان عدالت اداری، لازم است به سامانه ساجد مراجعه نموده و درخواست خود را ثبت نمود.
• هیأت عمومی دیوان عدالت اداری که دارای صلاحیت رسیدگی به مقررات دولتی خلاف شرع، قانون یا خارج از صلاحیت قوه مجریه می باشد.
• هیأت  تخصصی دیوان عدالت اداری به مواردی که در صلاحیت هیات عمومی است، به طور ابتدایی رسیدگی می نماید.
• دفاتر استانی دیوان عدالت اداری مستقر در مرکز هر استان می باشند. مرکز اصلی دیوان عدالت اداری در شهر تهران است، اما به منظور راحتی دسترسی مردم در سراسر کشور، در مرکز هر استان یک دفتر استانی دیوان عدالت اداری تاسیس شده است. این دفاتر در زمینه پذیرش و ثبت دادخواست های شهروندان به فعالیت پرداخته و به راهنمایی مراجعه کنندگان می پردازند.

صلاحیت دیوان عدالت اداری در رسیدگی به  چه پرونده هایی است؟

دیوان عدالت اداری جهت رسیدگی به اعتراضات، شکایات و تظلمات مردم نسبت به مأموران ادارات و آیین نامه های دولتی که خلاف قانون هستند و یا در خارج از حدود اختیارات مقام تصویب کننده می باشند تاسیس شده و در این زمینه مشغول به فعالیت است.

بنابراین می‌ توان گفت که دیوان عدالت اداری به پرونده هایی با موضوعات زیر رسیدگی می نماید:

• اشخاص حقیقی و حقوقی که از تصمیمات و اقدامات واحدهای دولتی از جمله وزارتخانه ها، سازمان ها، موسسات، شرکت های دولتی، شهرداری ها، سازمان تامین اجتماعی، تشکلات و نهادهای انقلابی، ادارات و… دارای شکایت و اعتراض می باشند، می توانند به دیوان عدالت اداری مراجعه نمایند.
• پیگیری، رسیدگی و احقاق حقوق اشخاص حقیقی و حقوقی که دارای اعتراض و شکایت از آرا و تصمیمات قطعی هیات های رسیدگی به تخلفات اداری و کمیسیون هایی از جمله کمیسیون های مالیاتی، هیأت حل اختلاف کارگر و کارفرما، کمیسیون موضوع ماده ۱۰۰ قانون شهرداری ها منحصرا از حیث نقض قوانین و مقررات یا مخالفت با قانون و… هستند، در حیطه وظایف دیوان عدالت اداری جای دارد.
• کارمندان و حقوق بگیران دولتی در صورتی که دارای اعتراض و شکایت باشند، می توانند اعتراض و شکایت خود را به دیوان عدالت اداری اعلام دارند. به علاوه شکایت قضات و مشمولان قانون مدیریت خدمات کشوری و نیز سایر مستخدمان واحدها و موسسات که مشمول قانون مدیریت خدمات کشوری از جمله لشکری و کشوری که دچار تضییع حقوق خود شده اند، در صلاحیت رسیدگی دیوان عدالت اداری قرار داشته و این افراد می توانند برای احقاق حقوق خود به دیوان عدالت اداری مراجعه نمایند.

مراحل طرح دعوا در دیوان عدالت اداری

پیش از آن که برای طرح دعوا اقدام نمایید لازم است مطمئن شوید تا طرفیت شما واحد های دولتی اعم از وزارتخانه ها، سازمان ها، موسسات دولتی و… می باشند. همان گونه که در ابتدای مقاله ذکر نمودیم در صورتی که دعوای شما مربوط به بخش خصوصی از اشخاص حقیقی یا حقوقی باشد لازم است به مراکز دادگستری عمومی مراجعه نمایید. پس از اطمینان از تنفیذ دعوای مطروحه می‌توانید برای شکایت خود اقدام نمایید.

گام اول: ثبت و تقدیم دادخواست

اولین قدم در طرح دعوی در دیوان عدالت اداری این است که دادخواست خود را ثبت و تقدیم نمایید. برای ثبت دادخواست راه های مختلفی وجود دارد که یکی از آن ها مراجعه مستقیم به دیوان عدالت اداری در تهران و یا مراکز استان ها می باشد. روش دیگر این است که از طریق سامانه ساجد ثبت نام نموده و سپس به دفاتر کل دادگستری مرکز استان ها برای ثبت دادخواست خود مراجعه نمایید.

مشخصات مورد نیاز برای ثبت دادخواست به اختصار به شرح زیر می باشند:

• مشخصات شاکی
• مشخصات طرف شکایت
• نام و نام خانوادگی
• موضوع شکایت و خواسته
• شرح شکایت
• مدارک و دلایل مورد استناد
• امضا یا اثر انگشت
• مدرک اثبات کننده سمت

گام دوم: پیگیری پرونده

پس از آن که شکایت شما از طریق سامانه ساجد ثبت شد می توانید تا زمانی که پرونده در حالت ارجاع به معاونت قرار گیرد، روند پرونده را در سامانه سجاد ملاحظه نمایید. اما پس از این مرحله پیگیری پرونده و ابلاغیه های مربوط به شکایت شما از سامانه ثنا امکان‌پذیر بوده و لازم است که قبل از هر اقدامی در سامانه ثنا ثبت نام کنید.

گام سوم: دریافت ابلاغیه ها

برای آن که در خصوص پرونده خود پیگیری های لازم را به عمل آورید لازم است تا ابلاغیه های آن را دریافت کرده و در زمان مناسب اقدامات لازم را انجام دهید. ابلاغیه ها از طریق سامانه ثنا قابل پیگیری بوده و بر اساس تاریخ ابلاغ است که می توان درخواست تجدید نظر داد.

شیوه رسیدگی در شعب

همان گونه که در بند های ابتدایی این مقاله مطالعه نمودید، عدالت اداری به رسیدگی شکایات از تصمیمات و اقدامات واحدها و ماموران دولتی و نیز شکایت از تصمیمات و آرای قطعی هیأت ها و کمیسیون های اداری و…  می پردازد. رسیدگی به پرونده شما در دیوان عدالت اداری ملزم این است که دادخواست شما ثبت و تقدیم دیوان عدالت اداری گردد.

اجرای احکام

با توجه به آن که احقاق حقوق و اعاده حقوق تضییع شده شهروندان که در اثر آراء نادرست موسسات دولتی اتفاق افتاده است ضروری می باشد، و رای صادر شده دیوان عدالت اداری قطعی بوده و تمامی نهاد ها و دستگاه های اجرایی ملزم به اجرای رای دیوان عدالت اداری هستند، تمامی مراجع موظف هستند که آراء دیوان عدالت اداری را پس از ابلاغ به فوریت اجراء نموده و حقوق شخص را به وی اعطا نمایند.

پس از آن که دیوان رأی به محکوم علیه را ابلاغ نمودند یک نسخه از آن را همراه با پرونده به شعبه اجرای احکام مربوط ارسال می‌کنند. محکوم علیه موظف است که ظرف کم‌تر از یک ماه نسبت به اجرای کامل آن یا به دست آوردن رضایت محکوم الله اقدام نموده و نتیجه را به صورت کتبی به واحدهای اجرای احکام دیوان عالی اداری گزارش دهد. در صورتی که اقدامات لازمه در مدت یک ماه انجام نگردد شعبه یا شخص به مدت ۵ سال به انفصال موقت و جبران خسارت وارده محکوم می شود.

جمع‌بندی

دیوان عدالت اداری یک مرکز قضایی است که به رسیدگی به شکایات اشخاص حقیقی و حقوقی در مقابل نهاد ها و سازمان های دولتی می پردازد. برای احقاق حقوق شخص لازم است که دادخواست خود را ثبت نموده و تقدیم دیوان عدالت اداری نماید. پس از ثبت دادخواست مراحل پرونده طی شده و در صورت تشخیص تضییع حق شخص، دیوان مرکز مورد نظر را ملزم به اجرای رای می نماید. پیش از اقدام برای ثبت دادخواست از طرفیت خود مطمئن شده و سپس اقدام به طرح شکایت نمایید.